Το αθλητικό ιδεώδες στην αρχαία Ελλάδα

Γράφει ο Φώτης Σχοινάς, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας

Ο Αθηναίος φιλόσοφος θεωρεί την γυμναστική αναγκαίο συμπλήρωμα της μουσικής στην εκπαίδευση των νέων: “Μετά δή μουσικήν γυμναστικῇ θρεπτέοι οἱ νεανίαι.” Ἡ ἀξιολογική προτεραιότητα ὅμως δίδεται στήν ἄσκηση τῆς ψυχῆς καί ὄχι τοῦ σώματος (παραθέτουμε γιά λόγους οἰκονομίας χώρου μόνο τή μετάφραση): «Ἐγώ δηλαδή ἔχω τήν ἰδέα, πώς δέν εἶναι τό γερό καί καλό σῶμα ἐκεῖνο πού μέ τήν ἀξία του κάνει καλή καί τήν ψυχή, ἀλλά τό ἐναντίον, ἡ καλή ψυχή εἶναι πού μέ τήν ἀρετή της κάνει καί τό σῶμα ὅσο γίνεται πιό καλό».

Έτσι λοιπόν κατά τον Πλάτωνα παραλλήλως προς το σώμα πρέπει να ασκείται και η ψυχή και μάλιστα η προτεραιότητα πρέπει να δίδεται σ᾿ αυτήν. Εν εναντίᾳ περιπτώσει οι επιπτώσεις θα είναι αδυσώπητες τόσο για το ήθος όσο και για την διανοητική αλκή του εκπαιδευομένου. Όσον αφορά το ήθος η μονομερής ενασχόληση με το σώμα θα τον καταστήσει αναποδράστως αγροίκο, με την κυριολεκτική σημασία της λέξεως, σκληρό και βάναυσο: « Δέν παρετήρησες ποιά διάθεση παίρνει ὁ χαρακτήρας ἐκείνων, πού σ᾿ ὅλη τους τή ζωή καταγίνονται ἀποκλειστικά μέ τή γυμναστική, χωρίς νά γευτοῦν διόλου ἀπό μουσική μόρφωση ἤ καί ὅταν συμβαίνει τό ἐναντίο; Γιά τί πρᾶγμα λές; Νά· γιά τήν ἀγριότητα καί τή σκληρότητα τῶν πρώτων, γιά τόν μαλακό καί ἥμερο χαρακτῆρα τῶν ἄλλων. Πραγματικῶς τό παρετήρησα κ᾿ ἐγώ, πώς ὅσοι ἐπιδοθοῦν  ἀποκλειστικά στή γυμναστική καταντοῦν πιό ἄγριοι ἀπ᾿ ὅσο πρέπει, κι᾿ ὅσοι πάλι στή μουσική, πιό μαλακοί ἀπ᾿ ὅ,τι τούς ἁρμόζει. Καί μολοταῦτα  αὐτό τό ἄγριο δέν μπορεῖ νά προέρχεται παρά ἀπό μιά φύση ὁρμητική καί φλογερή, πού ἄν καλλιεργηθῆ ὅπως πρέπει θά γίνη ἀντρεία, ἐνῶ ἄν τό παρατεντώση πιότερο ἀπ᾿ ὅ,τι πρέπει, θά καταντήση, φυσικά, σέ σκληρότητα καί βαναυσότητα».

Ωσαύτως η υπερβολική ενασχόληση του εκπαιδευομένου με τη γυμναστική και εν γένει με την επιμέλεια του σώματος μειώνει την ικανότητά του να μετέρχεται επιτυχώς τις ιδιωτικές και τις δημόσιες υποθέσεις, μειώνει, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο και αντιφατικό, τη μαχητική του ικανότητα στις πολεμικές επιχειρήσεις και γενικά αμβλύνει την οξύνοια και υποβαθμίζει τις πνευματικές λειτουργίες του: «Τόν ἐμποδίζει, ναί μά τόν Δία, κι᾿ ἀπό κάθε ἄλλο μάλιστα περισσότερο, αὐτή ἡ ὑπερβολική φροντίδα τοῦ σώματος πού περνᾶ τά ὅρια τῆς ἁπλῆς γυμναστικῆς· γιατί τόν κάνει ἀνίκανο γιά τίς ἰδιωτικές του ὑποθέσεις καί στίς ἐκστρατεῖες καί γιά ὅποιαν ἄλλη δημοσία ἀρχή μέσα στήν πόλη. Καί τό σπουδαιότερο, πώς εἶναι ὁλωσδιόλου ἀσυμβίβαστη μέ κάθε μάθηση καί σπουδή καί μέ ὁποιαδήποτε συγκέντρωση τοῦ νοῦ, γιατί κάνει τόν ἄνθρωπο νά φαντάζεται πάντα γιά κεφαλαλγίες καί ζαλάδες, πού τίς ἀποδίδει στή φιλοσοφία τάχα, ὥστε νά τοῦ παρουσιάζεται σάν ἐμπόδιο παντοῦ ὅπου ἐξασκεῖται καί δοκιμάζεται ἡ ἀρετή· τόν κάνει νά νομίζη αἰωνίως πώς εἶναι ἄρρωστος, καί νά μήν παύη ποτέ νά γογγύζη γιά τήν κατάσταση τῆς ὑγείας του».

Κατόπιν αυτών των επισημάνσεων του Πλάτωνος εγείρεται το αμείλικτο ερώτημα: όσοι ασχολούνται με τον πάσης φύσεως αθλητισμό, είτε ενεργητικά, κάνοντας πρωταθλητισμό η ερασιτεχνικά, είτε παθητικά, παρακολουθώντας τηλεοπτικές αθλητικές εκπομπές, φροντίζουν αντιστοίχως να καλλιεργούν το πνεύμα τους ενεργητικά ή έστω και παθητικά η περιέρχονται στην κατάσταση πνευματικής υπνώσεως, μάλλον αποχαυνώσεως πού περιγράφει ο Πλάτων; Και ας μη αντιτείνει κάποιος θιασώτης του συγχρόνου αθλητισμού, ότι η περιβόητη πολιτιστική Ολυμπιάδα ακριβώς αυτόν τόν αντισταθμιστικό και συμπληρωματικό ρόλο παίζει, διότι θα προκαλούσε τόν χλευαστικό γέλωτα, μάλλον δε τόν καγχασμό.

Κάτι ακόμη πρέπει να προσεχθεί  στο ανωτέρω χωρίο της Πολιτείας του Πλάτωνος: ότι δηλαδή η υπερβολική ενασχόληση με τη γυμναστική μειώνει την ικανότητα επιτυχούς αντιμετωπίσεως των ιδιωτικών και δημοσίων υποθέσεων. Μήπως η υπερβολική ενασχόληση με τον αθλητισμό, έστω και παθητικά, έχει καθοριστική συμμετοχή στο σύγχρονο φαινόμενο της πολιτικής απάθειας και ιδιώτευσης, δηλαδή της αδιαφορίας για τα κοινά, πού ίσως αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη σύγχρονη δημοκρατία, αφού αυτή προϋποθέτει ως όρο ομαλής λειτουργίας της το ενδιαφέρον και εν γένει την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά;

Ο Σοφοκλής στο ανθρωπολογικό στάσιμο της Αντιγόνης, (πού έχει ιδιάζουσα αξία κατά τόν Κορνήλιο Καστοριάδη για την κατανόηση του ανθρωπολογικού τύπου πού ήταν κυρίαρχος στην Αθηναϊκή δημοκρατία στα μισά περίπου του Ε΄ αιώνα),  στους στιχ. 354-356 γράφει για τη φύση του ανθρώπου: “και φθέγμα και ἀνεμόεν φρόνημα καί ἀστυνόμους ὀργάς ἐδιδάξατο”. Μετάφραση: «Βρῆκε ἀκόμα καί τή γλώσσα νά μιλεῖ καί ἰδέες ὑψηλές καί νόμους γιά τήν καλή διακυβέρνηση τῶν πόλεων».

Αυτή η αστυνόμος οργή, ο σφοδρός πόθος του θέτειν νόμους μέσα στα πλαίσια της πόλεως, ο σφοδρός ανθρώπινος ίμερος του θεσμίζειν την πολιτική κοινωνία κατά τόν Κ. Καστοριάδη, του θεσμίζειν σημασίες, κώδικες, νόμους και νόρμες τείνει να έκλείψει στη σύγχρονη κοινωνία και στη συνείδηση του σύγχρονου πολίτη. Θεωρούμε πώς και η σύγχρονη αθλητική, τηλεοπτική αποχαύνωση έχει ποσοστό συμμετοχής στην εμφάνιση του αρνητικοῦ αὐτού φαινομένου, αφού για σημαντική μερίδα του συγχρόνου πληθυσμού ο πάσης φύσεως αθλητισμός μονοπωλεί το ἐνδιαφέρον τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ἀπομυζώντας του ἐν τέλει κάθε ἄλλο ενδιαφέρον.

Εξάλλου από την οξυτάτη ματιά του Πλάτωνος δεν διαφεύγει το γεγονός, δυστυχώς με το ντόπινγκ τόσο επιτεινόμενο και συνηθέστατο στις μέρες μας, ότι οι αθλητές με την εξεζητημένη δίαιτα, στην οποία υποβάλλονται, υποσκάπτουν την υγεία τους: «Θά τούς ταίριαζε λοιπόν τάχα η δίαιτα αυτών των συνηθισμένων αθλητῶώ; Ἴσως. Ναί, μά εἶναι κἄπως ὑπνιάρικη αὐτή, καί δέν τούς ἐξασφαλίζει ἀρκετά σταθερή ὑγεία. Ἤ δέν βλέπεις πώς κοιμοῦνται ὅλη τους τή ζωή κι᾿ ἄν βγοῦνε λιγάκι ἔξω ἀπό τήν ὡρισμένη δίαιτα, προσβάλλονται ἀπό μεγάλες καί σοβαρές ἀρρώστιες οἱ ἀθληταί;»

Πηγή : Πεμπτουσία