Μαθήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Ἱστορίας καί Πολιτισμοῦ γιά ὅλες τίς ἡλικίες

Ἐπιστρέφουμε στό σπίτι μας

Ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2012, παρέχουμε μαθήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Ἱστορίας καί Πολιτισμοῦ σέ παιδιά Δημοτικοῦ ἀλλά καί σέ ἐνήλικες. Τίς ἐμπειρίες πού ἀποκομίσαμε ἀπό αὐτά τά μαθήματα θά προσπαθήσουμε νά παρουσιάσουμε καί νά ἀναδείξουμε στά πλαίσια τοῦ μικροῦ αὐτοῦ ἄρθρου.

Κατ΄ἀρχάς ὅμως θά πρέπει νά κάνουμε μία γενική ἀναφορά στό γιατί καί πῶς τοῦ ὅλου ἐγχειρήματος. Διδάσκουμε ἀπό τό 1994 φιλολογικά μαθήματα σέ μαθητές καί μαθήτριες Λυκείου. Σέ ὅλη αὐτή τήν περίοδο παρατηρούσαμε μία σταδιακή πτώση τοῦ γλωσσικοῦ ἐπιπέδου τῶν μαθητῶν καί μία προϊοῦσα δυσκολία στήν πρόσληψη τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς ἀλλά καί τῆς νέας ἑλληνικῆς γενικότερα. Ταυτόχρονα ἡ ἀδυναμία αὐτοσυγκέντρωσης, ἡ ἔλλειψη ὑπομονῆς καί ἐπιμονῆς στίς δυσκολίες τῶν μαθημάτων, ἡ ἀδικαιολόγητη ταχύτητα καί ἡ ἄρνηση σέ ὁποιαδήποτε ἐμβάθυνση κατέστησαν πλέον κεντρικά χαρακτηριστικά. Ἀνιχνεύοντας τρόπους ἀνατροπῆς αὐτῆς τῆς καθοδικῆς πορείας βλέπαμε ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά γίνει κάτι οὐσιαστικό ὑπό τό βάρος τῆς πίεσης τοῦ χρόνου (βλ. ἐξετάσεις καί μεγάλος ὄγκος τῆς καθορισμένης ἀπό τό ὑπουργεῖο ὕλης). Ἔτσι καταλήξαμε στό συμπέρασμα ὅτι πρέπει τό παιδί νά ἔρθει σέ γόνιμη καί οὐσιαστική ἐπαφή μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα ἀπό τίς πρῶτες τάξεις τοῦ δημοτικοῦ, περίοδο κατά τήν ὁποία ὑπάρχει ἄνεση χρόνου γιά νά γίνει σωστή προετοιμασία, ὥστε τό παιδί εἰσερχόμενο στό Γυμνάσιο νά ἀντέξει τό ἀπότομο «σόκ» τοῦ πολυτονικοῦ καί τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν. Βεβαίως, καθώς σχεδιάζαμε τό πρόγραμμα τῶν μαθημάτων, ἔπρεπε νά λάβουμε ὑπόψη ὁρισμένες βασικές παραμέτρους. Τά σημερινά παιδιά δέχονται ἀπό πολύ νωρίς πολλά ἐρεθίσματα, εἶναι ἐξοικειωμένα μέ τήν τεχνολογία, χάρη στήν ὁποία ὅμως ἀποκτοῦν μία ἀδικαιολόγητη καί ἐπιζήμια ταχύτητα σέ ὅλα, εἶναι πολύστροφα, ἀλλά βαριοῦνται εὔκολα. Ἔλα ὅμως πού ὁ φυσιολογικός ρυθμός εἶναι ὁ ἀργός καί τά σπουδαῖα πράγματα ἀπαιτοῦν ὑπομονή, ἐπιμονή, ἀργό ρυθμό – τουλάχιστον στήν ἀρχή! Αὐτό ἦταν καί τό μεγάλο πρόβλημα πού ἔπρεπε νά λύσουμε στό ἐπίπεδο τοῦ σχεδιασμοῦ τοῦ μαθήματος. Ξέραμε ὅτι ἡ ἐπιλογή τοῦ κλασσικοῦ τρόπου διδασκαλίας, δηλαδή γραμματική, συντακτικό, κείμενα γιά ἐξάσκηση, εἶχε ἐξασφαλισμένη τήν ἀποτυχία ἀπό τήν πρώτη ὥρα. Γι΄αὐτό ἀποφασίσαμε νά ἐπενδύσουμε τό σκληρό πυρήνα τοῦ μαθήματος (Γραμματική – Συντακτικό) μέ ὅλα τά ὅπλα πού διαθέτει ὁ Ἑλληνικός Πολιτισμός.

Ἡ πρότασή μας λοιπόν διαμορφώθηκε ὡς ἑξῆς στό κείμενο μέ τό ὁποῖο ἀπευθυνθήκαμε στόν κόσμο τό καλοκαίρι τοῦ 2012 καί τό ὁποῖο εἶχε τόν τίτλο : Ἐπιστρέφουμε στό σπίτι μας

Ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2012 σύν Θεῷ θά προσφέρουμε μαθήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Ἱστορίας καί Πολιτισμοῦ γιά ὅλες τίς ἡλικίες. Γιά τά μικρά παιδιά στόχος τοῦ προγράμματος εἶναι νά τά φέρει ἔγκαιρα – καί πάντως πρίν τά ἁλώσει ἡ τεχνολογία (κινητά, ἠλεκτρονικά παιχνίδια κλπ) – σέ δημιουργική ἐπαφή μέ τόν Ἑλληνικό Λόγο καί Πολιτισμό σέ ὅλη του τή διαχρονία, χωρίς ἀποκλεισμούς καί στρεβλώσεις – ἀπό τόν Ὅμηρο, τόν Πλάτωνα καί τόν Ἀριστοτέλη, τόν Αἰσχύλο, τόν Σοφοκλῆ καί τόν Εὐριπίδη μέχρι τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, τόν Μέγα Βασίλειο καί τούς ἄλλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό τόν Σολωμό, τόν Μακρυγιάννη καί τόν Παπαδιαμάντη μέχρι τόν Κόντογλου, τόν Σεφέρη καί τόν Ἐλύτη.

Στόχος νά καταστοῦν ἱκανά νά κατανοοῦν καί νά ἑρμηνεύουν ὅλους τούς μεγάλους τοῦ Πολιτισμοῦ μας, γιά νά μποροῦν νά ἀντλοῦν ἀπό αὐτούς ὅ,τι χρειάζονται γιά τό σήμερα καί τό αὔριο. Μέσα γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ στόχου θά ἀποτελέσουν ἡ ἑρμηνεία καί ὁ σχολιασμός τῶν κειμένων, ἡ ἐτυμολογία, ὁ παραλληλισμός ἀρχαίας καί νέας Ἑλληνικῆς, ἡ ἑρμηνεία τῶν γραμματικῶν καί συντακτικῶν κανόνων καί ὄχι ἡ ἁπλή ἀπομνημόνευση, ἡ δημιουργία προτάσεων καθώς καί ἄλλες δραστηριότητες (ἀνάγνωση, ἀπαγγελία, ὀρθοφωνία ἤ δραματοποίηση τῶν κειμένων, παραγωγή λόγου, ζωγραφική, καλλιγραφία).

Ὅσον ἀφορᾶ τήν διάρθρωση τοῦ μαθήματος ἐπιλέγουμε νά προχωροῦμε παράλληλα στή γνώση τῶν βασικῶν κανόνων τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας (Γραμματική, Συντακτικό, Ἐτυμολογία) καί στήν δημιουργική ἐπαφή καί ἑρμηνεία κειμένων πού θά ἀντλοῦμε ἀπό ὅλο τό εὖρος τοῦ θαυμαστοῦ μυστικοῦ κήπου τῆς Ἑλληνικῆς Γραμματείας (Ἀρχαία Ἑλληνική, Ἑλληνιστική, Μεσαιωνική καί Νεοελληνική), ἔτσι ὥστε διατηρώντας ἀμείωτο τό ἐνδιαφέρον νά προχωροῦμε στήν κατανόηση καί ἀφομοίωση τοῦ Ἑλληνικοῦ Τρόπου.

Μέ σύνθημά μας τό «Πλούσια Γλῶσσα = Πλούσια σκέψη» ξεκινᾶμε μέ τό χαρτί καί τό μολύβι τόν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς στό σπίτι μας, στόν Πολιτισμό μας. Σᾶς περιμένουμε!

Καί ἔτσι ξεκινήσαμε. Μέ τρία τμήματα. Δύο μικρῶν παιδιῶν (β΄δημοτικοῦ καί ε΄δημοτικοῦ) καί ἕνα ἐνηλίκων.

Βεβαίως πολλοί διερωτῶνται : ἡ ἐπιλογή διδασκαλίας ἀρχαίων ἑλληνικῶν σέ παιδιά τοῦ δημοτικοῦ δέν είναι παρακινδυνευμένη, καθώς είναι γνωστό πώς εἶναι «δύσκολα» καί «ἀπροσπέλαστα» ἀκόμα καί γιά τούς μαθητές Λυκείου;

Εὔλογη ἡ ερώτηση, προφανής ὅμως καί ἡ ἀπάντηση :

Ἀναμφισβήτητα δύσκολα καί ἀπροσπέλαστα τά Ἀρχαῖα Ἑλληνικά – χωρίς εἰσαγωγικά – γιά παιδιά πού δέν ἀξιοποίησαν – μέ εὐθύνη βέβαια κυρίως τοῦ στενοῦ καί εὐρύτερου περιβάλλοντός τους – τήν κατεξοχήν γλωσσογονική ἡλικία τῶν πρώτων ἕξι χρόνων τῆς ζωῆς τους καί δέν τά διδάχθηκαν – μέ εὐθύνη τῆς Πολιτείας – τά πρῶτα, κρίσιμα ἀπό κάθε πλευρά, χρόνια τῆς σχολικῆς τους ζωῆς.

Σχετικά τώρα μέ τήν ἐμπειρία πού ἀποκομίζουμε ἀπό τήν διεξαγωγή τῶν μαθημάτων ἔπειτα ἀπό δύο ἔτη μποροῦμε μέ ἀσφάλεια νά ἐξαγάγουμε τά πρῶτα συμπεράσματα. Ὅσον ἀφορᾶ τά μικρά παιδιά (β΄ καί γ΄ δημοτικοῦ), κατ΄ἀρχάς συμμετέχουν στό μάθημα ἀνελλιπῶς, χωρίς νά βαριοῦνται. Ἐνθουσιάζονται μέ τήν μελοποιημένη ποίηση, τήν ὑμνολογία, τήν ἱστορία, τά διηγήματα, τήν ἐτυμολογία καί ἀκολούθως «ἀντέχουν» μέ ἰδιαίτερη ἄνεση – κάποτε καί χαρούμενα – τόν σκληρό πυρήνα τοῦ μαθήματος πού εἶναι ἡ γραμματική, τό συντακτικό, τό λεξιλόγιο. Ἀφομοιώνουν σχετικά εὔκολα καί ἀργά ἀλλά σταθερά φαίνονται στό λόγο τους καί τήν σκέψη τους τά πρῶτα θετικά ἀποτελέσματα ὅσον ἀφορᾶ καί τό ἐπίπεδο ἔκφρασης ἀλλά καί αὐτό τῆς σκέψης. Σαφῆ εἰκόνα τῶν ἀνωτέρω λαμβάνει κανείς, ἄν ρίξει μία ματιά στήν διδαχθεῖσα ὕλη τῶν δύο ἐτῶν (2012-2013 καί 2013 – 2014), μέρος τῆς ὁποίας θά παρουσιάσουμε παρακάτω.

Βεβαίως ἡ ἐπιτυχία τοῦ ὅλου ἐγχειρήματος ἔχει νά κάνει καί μέ τήν προσωπικότητα τοῦ κάθε παιδιοῦ καί μέ τήν συμμετοχή τῆς οἰκογένειας καί ἐκεῖ ὀφείλονται οἱ διαφοροποιήσεις στήν πρόσληψη καί ἀφομοίωση τῶν διδασκομένων κατά περίπτωση. Ὅμως σέ γενικές γραμμές ἡ ὠφέλεια πού προκύπτει εἶναι ὁρατή ἀπό τήν ἀρχή καί τό μέλλον προοιωνίζεται θετικό γιά αὐτά τά παιδιά.

Στίς μεγαλύτερες ἡλικίες (ε΄ καί στ΄ δημοτικοῦ) τά πράγματα πηγαίνουν κάπως πιό ἀργά καί αὐτό ἴσως ἀκούγεται παράδοξο. Ὅμως εἶναι ἡ ἀλήθεια καί ὀφείλεται ἐνδεχομένως στό ὅτι τά παιδιά αὐτά ἔχουν κάνει ἤδη μία διαδρομή, ἡ ἐμπλοκή τους μέ τήν τεχνολογία δέν βοηθάει, ἐμφανίζουν μία κάποια ἀνυπομονησία καί ἀφομοιώνουν πιό δύσκολα. Ὅμως αὐτό ἀφορᾶ τήν ἀρχική περίοδο. Στή συνέχεια ἐξοικειώνονται μέ τό ἀντικείμενο καί ὅλα παίρνουν τόν δρόμο τους.

Τίθεται τώρα τό ἐρώτημα : Πῶς ἐπιδράει ἡ διδασκαλία τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν στήν ἀντιληπτική / κριτική ἱκανότητα καθώς καί στίς μαθησιακές δυνατότητες τῶν μικρῶν παιδιῶν;

Ἀπαντοῦμε δι΄ἐρωτήματος : ἐάν ἕνα παιδί τύχει τῆς δέουσας προσοχῆς – βλέπε λελογισμένη χρήση τῶν τεχνολογικῶν μέσων – καί διδαχθεῖ ἀπό νωρίς τήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα, ὄχι μόνο ὡς γλωσσική δομή ἀλλά κυρίως ὡς φορέα τοῦ Ἑλληνικοῦ Τρόπου, ποιό θά εἶναι τό ἀποτέλεσμα; Μήπως ἕνα παιδί κριτικά σκεπτόμενο, μέ πολλά ἐνδιαφέροντα, ἕτοιμο νά χαρεῖ τό δῶρο τῆς ζωῆς ὡς ἐνεργό μέλος τῆς κοινωνίας; Πιστεύουμε πώς αὐτό ἀκριβῶς εἶναι τό ἀποτέλεσμα.

Ὅσον ἀφορᾶ τώρα τό δικό μας πρόγραμμα εἶναι ὁρατές οἱ θετικές συνέπειες μέ διαφοροποιήσεις ὅμως πού ὀφείλονται στίς διαφορετικές διαδρομές πού ἔχουν τά παιδιά μέχρι τώρα. Ἄλλη ταχύτητα καί βάθος πρόσληψης ἔχει ἕνα παιδί πού δέν παρακολούθησε ἤ καί δέν παρακολουθεῖ τηλεόραση καί δέν ἔχει «κολλήσει» μέ βιντεοπαιχνίδια – πιστέψτε μας ὑπάρχουν καί τέτοια παιδιά – καί ἄλλη ἕνα παιδί πού μεγάλωσε μέ τήν τηλεόραση ὡς ὀργανικό παρακολούθημα τῆς ζωῆς του καί τά βιντεοπαιχνίδια εἶναι πλέον μέρος τῆς καθημερινότητάς του. Σέ κάθε περίπτωση ὅμως τά παιδιά παρακολουθοῦν εὐχάριστα τό μάθημα – ἕνας μικρός μάλιστα μᾶς δήλωσε πώς θά συνεχίσει νά τό παρακολουθεῖ καί τά ἑπόμενα χρόνια, διότι εἶναι σάν νά μήν εἶναι μάθημα! Ἀπό τήν στιγμή πού κερδίθηκε αὐτό τό στοίχημα – ἡ ἑκούσια καί μέ χαρά συμμετοχή δηλαδή – ἀναλαμβάνουν ἔργο ἡ ἐτυμολογία, ἡ ἱστορία, τό ἑλληνικό διήγημα, ἡ ὑμνολογία, ἡ μελοποιημένη ποίηση, οἱ βίοι ἁγίων, οἱ ἡρωικές μορφές καί ἄλλα ἀκόμη μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ, γιά νά δώσουν στούς μικρούς μαθητές, ἀλλά καί στούς ἐνήλικες τήν πνευματική ἐκείνη τροφή πού δυναμώνει τό πνεῦμα μας καί τό μυαλό μας.

Θά προχωρήσουμε τώρα σέ μία πιό ἀναλυτική παρουσίαση τῶν βασικῶν πυλώνων τοῦ μαθήματος, τό ὁποῖο στηρίζεται στήν ποικιλία καί τήν ἐπένδυση τοῦ σκληροῦ πυρήνα (βλ. Γραμματική – Συντακτικό) μέ τήν ἐτυμολογία, τήν ἱστορία, τήν μελοποιημένη ποίηση, τήν ὑμνολογία, τούς βίους ἁγίων.

Τά παρακάτω λαμβάνουν χώρα στά πλαίσια μίας διδακτικῆς ὥρας

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Εἶναι εὔκολα κατανοητό ὅτι ἡ ἐτυμολογία, δηλαδή ἡ ἀληθινή καταγωγή τῶν λέξεων – ὀνομάτων, εἶναι βασικός ἄξονας στήν προσπάθεια ἐνεργοποίησης τοῦ μυαλοῦ. Ὅσον ἀφορᾶ τά μικρά παιδιά, δέν κινητοποιεῖ ἁπλῶς τό νοῦ τους, ἀλλά καί τά ἐνθουσιάζει καί τούς δίνει τήν αἴσθηση τῆς ζωντανῆς ἐπαφῆς μέ τήν πραγματικότητα. Οἱ λέξεις, οἱ ἔννοιες, τά ἀντικείμενα, ὅλα ἀποκτοῦν νόημα, φωτίζονται, γίνονται κατανοητά. Ἐπιπρόσθετα γνωρίζουν τά παιδιά τό μεγαλεῖο της Ἑλληνικῆς Γλώσσας ἀπό πρῶτο χέρι, ἀπό κοντά, γοητεύονται ἀπό αὐτό τό μεγαλεῖο, ἀγαποῦν τή γλῶσσα τους καί γίνονται πρόθυμα νά ἐμβαθύνουν περαιτέρω σέ αὐτήν.

Παράδειγμα

ἀστέρας

Κάτω ὑπάρχει ἡ γῆ ἡ εὐρύστερνος, τό αἰώνιο στέρεο βάθρο τῶν πάντων. Πάνω στήν στέρεα γῆ καί κατά τή γραμμή ἐπαφῆς τῶν ὀρέων καί τῶν ὁριζόντων ἀκουμπάει καί στηρίζεται ὁ οὐράνιος θόλος, μόνιμος, ἀμετάβλητος καί αἰώνιος καί αὐτή ἡ μονιμότητα καί ἡ σαθρότητα τῆς ἔδρασης τοῦ οὐρανοῦ στή γῆ τοῦ προσέδωσε τό ὄνομα … στερέωμα (= στερεωμένο, σταθερό, τό γνωστό στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ).

Πάνω ὅμως σέ αὐτό τό σταθερό στερέωμα, διακρίνονταν λαμπερά σημάδια, τά ὁποῖα δέν ἦταν καθόλου σταθερά, ἀλλά ἐκινοῦντο, ἀνέτελλαν καί ἔδυαν, ἄλλαζαν πορεῖες, κατά ἐποχές ἐμφανίζονταν καί χάνονταν, μέ μία ὅμως αἰωνίως ἀμετάβλητη εὐταξία. Αὐτά τά φωτεινά κινητά σημάδια τοῦ οὐρανοῦ ὁ πρόγονος τά ὀνόμασε ἀστέρια, δηλαδή ἀ-στέρεα, ὄχι στερεωμένα, ἀλλά κινητά, σέ ἀντίθεση μέ τόν θόλο, τό στερέωμα πού ἀμετακίνητο ἑδράζεται στή γῆ.

[ἀπό τό βιβλίο τῶν Γιάννη Πρινιανάκη – Βασίλη Φίλια «Τά ἡμαρτημένα τοῦ λεξικοῦ Μπαμπινιώτη, ἐκδ. Παπαζήση]

Συνολικά τίς ἐκπαιδευτικές χρονιές 2012-2013 καί 2013 – 2014 ἐτυμολογήθηκαν οἱ ἀκόλουθες λέξεις :

Ἀλέξανδρος, Ἡρακλῆς, Περικλῆς, Τερψιχόρη, Καλλιόπη, Δημοσθένης, Θέρος, ὀπώρα, Φθινόπωρο, βόσκω, ποιμήν, γάλα, Τέμπη, Φάρσαλα, ἀλώπηξ, αἴλουρος, Μεσόγειος, Θεσσαλία, Λέων, Πλαταιαί, Λάρισα, Μυτιλήνη, Ρήγιον, εἵλωτες, ὑπασπιστές, ὑπηρέτης, ἀκήρατος, ἄχραντος, ἀμώμυτος, ἀστέρας, νερό, καρύδι, ἀμυγδαλιά, γάιδαρος.

Μελοποιημένη ποίηση

Ἡ ποίηση καί ἡ μουσική εἶναι σοβαρό λάθος νά μένουν στό περιθώριο ἤ στά ὅρια μίας ξεχωριστῆς – ξεκομμένης ἀπό τήν πραγματικότητα – ἐνασχόλησης. Στά πλαίσια τοῦ προγράμματός μας λοιπόν ρίχνονται στήν μάχη μέσα στήν κάθε διδακτική ὥρα, διότι μέ αὐτές δημιουργεῖται στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ ἡ κατάλληλη ψυχική διάθεση, γιά νά οἰκειωθεῖ τά νάματα τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ. Τό παιδί πρέπει νά διδαχθεῖ μέ συστηματικό τρόπο τά μεγάλα καί σπουδαῖα μελοποιημένα ποιήματα. Ἡ γνωριμία μέ αὐτά τά μεγάλα τραγούδια εἶναι μία μεγάλη ἀποκάλυψη γιά τά παιδιά σήμερα, διότι δέν ἀκούγονται δυστυχῶς αὐτά τά τραγούδια πουθενά. Ἐνθουσιάζονται ἀκούγοντάς τα καί προκαλεῖται μέσα τους δημιουργικός σεισμός καί θέληση νά ἐμβαθύνουν στά σπουδαῖα τοῦ Ἑλληνικοῦ Τρόπου. Ἡ ψυχή τῶν παιδιῶν πάντοτε – ἀλλά κυρίως σήμερα στήν ἀνοηματική ἐποχή μας – διψᾶ γιά οὐσία, γιά νόημα, γιά προοπτική, γιά μεγαλεῖο. Καί αὐτά τά μελοποιημένα ποιήματα τά προσφέρουν ὅλα αὐτά γενναιόδωρα.

Τίς ἐκπαιδευτικές χρονιές 2012 – 2013 και 2013 – 2014 διδάχθηκαν τά ἀκόλουθα μελοποιημένα ποιήματα :

Ὕμνος εἰς τήν ἐλευθερίαν, Ἄξιόν ἐστι, τῆς δικαιοσύνης ἥλιε νοητέ, ἀγρίμια κι ἀγριμάκια μου, μπῆκαν στήν πόλη οἱ ὀχτροί, καί νά ἀδερφέ μου, ψάλτης, θά΄ρθει σάν ἀστραπή, ἡ μάνα τοῦ Ἀλέξανδρου, θούριος του Ρήγα. Ἐλεύθεροι Πολιορκημένοι Διονυσίου Σολωμοῦ, Παραπονεμένα λόγια, Γειά σου χαρά σου Βενετιά, Σύντροφοι α΄ ἐποχῆς, Μάνα, Ποτέ δέν θά πεθάνουμε, Πετροπέρδικα, Μήν μᾶς φυσήξει ἄνεμος, Δυό παιδιά ἀπ΄τό βραχώρι, Γυναῖκες Ἠπειρώτισσες, Λαβωμένοι οἱ φαντάροι – Μαλαματένια λόγια, Mass media, Μιλῶ για τα παιδιά μου, το τραγούδι του κυρ – Μέντιου, Ἐαρινή συμφωνία.

ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ

Τήν ἴδια στόχευση ἐξυπηρετεῖ καί ἡ Ὑμνολογία. Ἐκπληκτική γλῶσσα, ὑπέροχα νοήματα, οὐράνια μουσική. Ἐπιπλέον βοηθάει ἡ ἀπόδοση τῶν ὕμνων στήν Ἐκκλησία κάθε Κυριακή καί στίς ἑορτές, διότι τά παιδιά εἴτε τούς ἀναγνωρίζουν ἀκούγοντάς τους στήν Ἐκκλησία εἴτε ἀναμένουν τήν ἡμέρα πού θά τούς ἀκούσουν στήν Ἐκκλησία.

Τίς ἐκπαιδευτικές χρονιές 2012 – 2013 καί 2013 – 2014 διδάχθηκαν οἱ ἀκόλουθοι ὕμνοι :

Τῇ Ὑπερμάχῳ, Τήν ὡραιότητα, Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται, Ἐγκώμια μεγάλης Παρασκευῆς (ἐπιλογή), Κανόνας τῆς Ἀναστάσεως (ἐπιλογή). Ἡ Βυζαντινή Μουσική (εἰσαγωγή), ἀπολυτίκιο Ἁγίου Δημητρίου, ἀπολυτίκιο τῶν ἐσοδίων τῆς Θεοτόκου, Ρωμανός ὁ Μελωδός, Χριστός γεννᾶται, Ἡ Παρθένος σήμερον, Νεηγενές, οἱ εἱρμοί τῶν ὠδῶν τοῦ κανόνος τῶν Χριστουγέννων, ὁ μονογενής Υἱός, Τά ἐφύμνια τῶν δύο ἀντιφώνων, ὁ τρισάγιος ὕμνος, Χερουβικό.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Γίνεται προσπάθεια νά νιώσει τό παιδί τόν παλμό τῶν σημαντικοτέρων γεγονότων – κατορθωμάτων τοῦ παρελθόντος. Τό ἔχει ἀνάγκη τό παιδί· νά γνωρίσει καί νά ἐμβαθύνει στά πραγματικά περιστατικά, νά ἀνακαλύψει τά δρῶντα πρόσωπα πού κίνησαν τούς ἱμάντες τῆς ἱστορίας καί νά ἐξαγάγει θετικά συμπεράσματα γιά τά τότε ἀλλά καί γιά τά σημερινά δεδομένα. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ἱστορία παύει νά εἶναι κάτι τό ἀνιαρό, γίνεται κάτι τό συναρπαστικό, πηγή ἔμπνευσης γιά τό σύγχρονο πολύστροφο παιδί.

Συγκεκριμένα :

Κάνουμε εὐρεῖα χρήση τοῦ χάρτη τῆς ἐποχῆς τοῦ ἱστορικοῦ γεγονότος καθώς καί φωτογραφικό ὑλικό τῆς συγκεκριμένης περιοχῆς, ὅπως αὐτή εἶναι σήμερα. Ὁ μαθητής πρέπει νά ἀποκτήσει τήν καλύτερη δυνατή αἴσθηση τοῦ χώρου, ὅπου ἔλαβε χώρα τό γεγονός τότε ἀλλά καί πῶς εἶναι τώρα. Ἀκολουθεῖ ἡ ἀφήγηση τῶν γεγονότων ἀπό βιβλίο ἔγκριτου ἱστορικοῦ, ἡ ὁποία συνοδεύται ἀπό κατάλληλη μουσική ἐπένδυση. Στοχεύουμε στήν δημιουργία γενναίου φρονήματος πού εἶναι ἡ βάση ὅλων καί ἡ ἱστορία ἡ ἑλληνική παρέχει ἄφθονες εὐκαιρίες νά τό ἐπιτύχουμε αὐτό.

Τήν ἐκπαιδευτική χρονιά 2012 – 2013 διδάχθηκαν τά ἀκόλουθα :

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΣ – ΣΠΑΡΤΗ (Γνωριμία μέ τήν ἀρχαία Σπάρτη (τά θετικά καί τά ἀρνητικά της), Ὀλυμπιακοί ἀγῶνες (11 διασκευασμένες ἱστορίες βασισμένες στίς πηγές), Ἱστορίες τοῦ μεγάλου ἀγώνα (8 ἱστορίες ἀπό τά χρόνια της κλεφτουριᾶς καί τῆς ἐπανάστασης τοῦ ΄21), Οἱ καθημερινές συνήθειες τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, Κιγκινάτος, Ἡ Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, Πλαστήρας.

Τήν ἐκπαιδευτική χρονιά 2013 – 2014 διδάχθηκαν τά ἀκόλουθα :

Ἐπιθετικοί πόλεμοι Περσῶν, ἡ μάχη τοῦ Μαραθῶνος, ἡ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν , Ναυμαχία τοῦ Ἀρτεμισίου, Ναυμαχία τῆς Σαλαμῖνος, Μάχη τῶν Πλαταιῶν.

Βίοι Ἁγίων – Μάρτυρες – Νεομάρτυρες

Ἡ ἀπόλυτη γενναιότητα, ἡ συγκλονιστικότερη μάχη καί νίκη εἶναι αὐτή ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ μας, τῶν παθῶν καί ἀδυναμιῶν μας. Ὅλα αὐτά ὑπάρχουν στούς βίους τῶν ἁγίων, τῶν μαρτύρων καί τῶν νεομαρτύρων. Βεβαίως ἐδῶ τά πράγματα δυσκολεύουν διδακτικά, διότι πρόκειται γιά μάχη μυστική, γιά γεγονότα πού δέν περιγράφονται εὔκολα, πού ἡ ἀνθρώπινη γλῶσσα ἀδυνατεῖ νά τά ἀποδώσει. Δέν καταθέτουμε τά ὅπλα ὅμως. Διότι ἐδῶ βρίσκεται ὁ πυρήνας αὐτοῦ πού ἀναζητοῦμε ὅλοι καί πρῶτα ἀπό ὅλους τά παιδιά. Ἔτσι διδάσκουμε – σύν Θεῷ καί κατά τίς δυνάμεις μας – συναξάρια καί βίους ἁγίων. Βεβαίως πρέπει νά βρεθοῦν ἐκεῖνοι οἱ μάστορες τοῦ λόγου πού θά τά περιγράψουν μέ τή γλῶσσα καί τίς εἰκόνες τοῦ σήμερα καί θά τά ζωντανέψουν στή διάνοια καί φαντασία τῶν παιδιῶν, τά ὁποῖα «λιμοκτονοῦν» καί καταφεύγουν στήν εἰκονική πραγματικότητα, γιά νά ζήσουν κάποιας μορφῆς μεγαλεῖο ταυτιζόμενα μέ εἴδωλα τοῦ χώρου καί τῆς βιομηχανίας τοῦ θεάματος καί γι΄αὐτό «χτυπιοῦνται» πάνω στά τσιμέντα τῶν γηπέδων.

Τίς ἐκπαιδευτικές χρονιές 2012 – 2013 και 2013 – 2014 διδάχθηκαν τά ἀκόλουθα :

Ἅγιος Νεκτάριος, Ἅγιος Γεώργιος ὁ νεομάρτυρας , Ἁγία Ἀγάθη, Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Βυζάντιος, Ἁγία Φωτεινή, Ἅγιος Ευθύμιος, Ἅγιος Νικήτας ὁ νέος, Ἅγιος Λουκᾶς Συμφερουπόλεως, Ἅγιος Abdu ‘l Masih (Χριστόδουλος). Ἁγία Σοφία καί οἱ θυγατέρες της Πίστη, Ἐλπίδα, Ἀγάπη, ἄγνωστος νέος Ὁμολογητής, Ἅγιος Ἰωάννης Βατάτζης, Ἁγία Βαρβάρα, Ἅγιος Σπυρίδων, Ἅγιος Πέτρος Ἀλάσκας, Ἅγιος Παγκράτιος, π. Παΐσιος, Ὁ Γέροντας τῆς ἀγάπης, Μαρίας Γουμενοπούλου.

Πλησιάζουμε τώρα – στά πλαίσια πάντα μίας διδακτικῆς ὥρας – στό σκληρό πυρήνα τοῦ μαθήματος, τό στενά γλωσσικό σκέλος πού περιλαμβάνει τήν γραμματική καί τό συντακτικό, ἀπαραίτητα βέβαια γιά τήν πρόσκτηση τῆς γλώσσας, ἀλλά ἀδιάφορα ἤ καί ἀπεχθῆ γιά τήν πλειονότητα τῶν παιδιῶν, ὅταν διδάσκονται «γυμνά καί τετραχηλισμένα».

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Παράλληλη παρουσίαση λέξεων στήν ἀρχαιοελληνική καί νεοελληνική μορφή τους, παράγωγα τῶν λέξεων αὐτῶν, πού χρησιμοποιοῦμε σήμερα, καθώς καί φράσεις γνωστές μέ τίς λέξεις αὐτές καί δεύτερον ὁρισμοί λέξεων – ἐννοιῶν, γιά νά ἀποκτήσουν τά παιδιά αἴσθηση καί εἰκόνα τοῦ τί σημαίνει ἀκρίβεια γλωσσική, λόγιες φράσεις πού χρησιμοποιοῦμε ἀκόμη καί σήμερα καί μεταγραφή ξενικῶν ὅρων στήν ἑλληνική (π.χ. γκάλοπ ® δημοσκόπηση).

Ἔχοντας ἐξασφαλίσει μέχρι τώρα ἀπό τήν ἀνοχή μέχρι καί τῶν ἐνθουσιασμό τῶν παιδιῶν προχωροῦμε στό θεωρούμενο δύσκολο καί μή ἐνδιαφέρον (;) μέρος τοῦ μαθήματος : στήν Γραμματική καί τό Συντακτικό. Προσφέρουμε μικρές «μερίδες» κατά μάθημα, δέν ἀπαιτοῦμε μελέτη στό σπίτι ἀρχικά, ἐργαζόμαστε μέσα στήν τάξη (ἀνάγνωση, ἐπανάληψη, ἐξέταση)· ἀργότερα, μέσα στή χρονιά, ἐξετάζουμε τήν συνεχῶς ἐπαναλαμβανόμενη ὕλη μέ μικρές γραπτές δοκιμασίες, συνοδευόμενες ἀπό «ἀμοιβές» καί «ποινές». Μέ αὐτόν τόν τρόπο τά παιδιά στό τέλος τῆς δεύτερης χρονιᾶς ἐλέγχουν ἱκανοποιητικά ἕναν σεβαστό ὄγκο ὕλης.

Τίς ἐκπαιδευτικές χρονιές 2012 – 2013 καί 2013 – 2014 διδάχθηκαν τά παρακάτω ὅσον ἀφορᾶ τήν Γραμματική καί τό Συντακτικό :

Ἑλληνικό ἀλφάβητο, φωνήεντα, σύμφωνα (διαίρεση), πνεύματα, δασυνόμενες λέξεις. Κανόνες τονισμοῦ. Τό ἄρθρο. Ὁριστική καί ἀπαρέμφατα τοῦ ρ. εἰμί. Ὁριστική καί ἀπαρέμφατα τοῦ ρ. λύω Ὁριστική καί ἀπαρέμφατα τοῦ ρ. λύομαι. Πτωτικά. Παρεπόμενα τῶν πτωτικῶν. Μέρη τοῦ λόγου. Κλιτά καί ἄκλιτα. Τύποι. Κατάληξη, Θέμα, Χαρακτήρας, Οὐσιαστικά, Δίφθογγοι. Τά πρότυπα οὐσιαστικά (κατάλογος). Α΄κλίση οὐσιαστικῶν (νεανίας, τράπεζα, κώμη, ποιητής, τιμή, στρατιώτης), Β΄κλίση οὐσιαστικῶν (κῆπος, νῆσος, δῶρον, ἄνθρωπος, ἀγρός, ὁδός, μυστήριον, φυτόν). Γ΄ κλίση οὐσιαστικῶν (δύναμις, πόλις, κτῆμα, ἀνήρ, πατήρ, ἔδαφος, Ἕλλην, βέλος, παῖς, γυνή, μήτηρ). Ἀντωνυμίες (προσωπική καί δεικτική (οὗτος, αὕτη, τοῦτο). Οἱ ἐγκλίσεις στίς ἀνεξάρτητες προτάσεις.

Γιά τά παιδιά καταλαβαίνει κανείς εὐκολότερα τήν ἀναγκαιότητα ἑνός τέτοιου μαθήματος. Ἀλλά γιά τούς ἐνήλικες; Γιά ἀνθρώπους τριάντα, σαράντα, πενήντα ἐτῶν; Ποιά ἡ χρησιμότητα; Μήπως εἶναι πολυτέλεια καί ἀδίκως χαμένος χρόνος καί κόπος;

Ἡ λογική καί ὁ στόχος τοῦ μαθήματος στούς ἐνήλικες ἦταν καί εἶναι νά ἐπαναφέρει τήν μελέτη τήν συστηματική ὡς ὀργανικό παρακολούθημα τῆς καθημερινῆς μας ζωῆς. Ὅλοι ὀφείλουμε νά μελετᾶμε καθημερινά ἀνεξαρτήτως ἰδιότητας ἐπαγγελματικῆς, μορφωτικοῦ ἐπιπέδου καί διάθεσης. Ὅπως ἀκριβῶς οἱ μοναχοί ἔχουν τήν μελέτη στό καθημερινό τους πρόγραμμα, ἔτσι καί ἐμεῖς οἱ λαϊκοί. Βεβαίως οἱ στατιστικές ἀποκαλύπτουν μία ζοφερή κατάσταση. Τό ἀναγνωστικό κοινό στή χώρα μας εἶναι πολύ μικρό, ἐνῶ ἡ τηλοψία καί ἐσχάτως τό διαδικτυακό «σέρφινγκ» λεηλατεῖ τόν προσωπικό μας χρόνο φέρνοντάς μας σέ μία κατάσταση βαριᾶς ἀπαιδευσίας μέ συνέπειες ὁρατές καί ψηλαφητές ἤδη στή ζωή τῆς πατρίδας μας. Ἑπομένως ὅλοι ἔχουμε τήν ἀνάγκη συμμετοχῆς σέ ἑνός τέτοιου τύπου μάθημα. Γιά νά ἐπιστρέψουμε σιγά σιγά στό σπίτι μας , στόν πολιτισμό μας.

Εἰδικότερα τώρα ὅσον ἀφορᾶ τή δομή τοῦ μαθήματος στούς ἐνήλικες εἶναι κατά βάση ὅμοια μέ αὐτή τοῦ τμήματος τῶν μικρῶν. Διαφοροποιεῖται μόνο σέ ἕνα βαθμό καθώς διαθέτει καί κάποιες ἐπιπλέον ἑνότητες, όπως Στρατηγική αγωγή (Πρόκειται γιά δοκίμια σπουδαίων διανοητῶν πάνω σέ φλέγοντα ζητήματα), Οἱ ἀπαρχές τῆς ἱστοριογραφίας (Εἰσαγωγή στόν θαυμαστό χῶρο τῆς ἑλληνικῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης). ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (Ἀπόπειρα γνωριμίας μέ τόν χῶρο τῆς πατερικῆς σοφίας). Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΑΓΑΠΑΜΕ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.

Οἱ διάσημοι Γάλλοι Ἑλληνιστές Jacqueline de Romilly καί Jean – Pierre Vernant ζήτησαν ἀπό ἀνθρώπους τῶν γραμμάτων, τῶν τεχνῶν καί τῶν ἐπιστημῶν, ἀλλά καί ἀπό νέους φοιτητές καί μαθητές, πού ὅλοι τους κάθισαν στά θρανία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, νά ἐπιλέξουν ἕνα ἀρχαιοελληνικό κείμενο καί νά καταγράψουν ἕνα σχόλιο γιά τήν ἐπιλογή τους καί τήν ἀγάπη τους γιά τήν Ἑλλάδα. Σπουδαία εὐκαιρία γιά μᾶς τούς Ἕλληνες νά δοῦμε τόν πολιτιστικό μας θησαυρό μέσα ἀπό τά μάτια ξένων συνανθρώπων μας καί νά ξεπεράσουμε τήν ἐντέχνως καλλιεργούμενη οἰκειοφοβία.

Ἀπό τό βιβλίο ΑΓΑΠΑΜΕ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ τῶν ἐκδόσεων «ποταμός»

Αὐτά ἐν ὀλίγοις συνέβησαν τίς δύο τελευταῖες ἐκπαιδευτικές χρονιές στά δύο τμήματα πού σχηματίστηκαν μέ παιδιά τοῦ δημοτικοῦ καί στό ἕνα τῶν ἐνηλίκων. Βεβαίως περιμέναμε μεγαλύτερη ἀνταπόκριση. Εἶναι ὅμως πολύ δύσκολο στήν ἐποχή τῆς ἀποθέωσης τοῦ χρήματος νά ἀποτολμήσει κανείς κάτι πού δέν προτείνεται ἀπό τήν μαζική προπαγάνδα ὡς ἀπαραίτητο καί χρήσιμο.

Ἀπό τήν ἄλλη κάθε ἀρχή καί δύσκολη. Ἐμεῖς θά συνεχίσουμε σύν Θεῷ καί βεβαίως θά ἀναζητήσουμε καί τήν οἰκονομική ἐκείνη ἐνίσχυση πού θά μᾶς ἐπιτρέψει νά τό ἐπεκτείνουμε καί σέ ἄλλες πόλεις, ἀλλά καί διαδικτυακά (www.e-gnomon.gr). Δυστυχῶς – ἤ μᾶλλον εὐτυχῶς – δέν εἴμαστε ΜΚΟ, γιά νά χρηματοδοτηθοῦμε ἀφειδῶς…Ἐπίσης χρειαζόμαστε ἰδέες καί σκέψεις γιά νά διορθώσουμε ἤ καί νά βελτιώσουμε τήν ποιότητα τοῦ προγράμματος. Ὅσοι πιστοί λοιπόν, ἐπικοινωνῆστε! [[email protected]. – 2321028190 – 6943760038]. Ἔρρωσθε!!!

Κυριάκος Ἠ. Γεωργιάδης, Φιλόλογος