Χαρακτηριστικό της εποχής μας βασικό είναι η αποθέωση της ευκολίας. Όλα θέλουμε να τα κάνουμε εύκολα και γρήγορα. Έχουμε τόσο πολύ οικειωθεί αυτό το πνεύμα ώστε και η παραμικρή δυσκολία μάς θλίβει και μας απομακρύνει από την προσπάθεια και την επιμονή. Τίποτε το κακό δεν βλέπουμε σε αυτήν τη νοοτροπία· θεωρούμε απόλυτα λογικό να θέλουμε το εύκολο και να απορρίπτουμε το δύσκολο. Επιζητούμε να πετύχουμε τα πάντα εύκολα και άκοπα και ταυτίζουμε την ευτυχία με μία κατάσταση παθητικής απόλαυσης. Φαίνεται πως κάτι δεν κατάλαβε καλά ο Οδυσσέας, όταν εγκατέλειψε την Καλυψώ που του πρόσφερε τα πάντα και ρίχτηκε ξανά σε μία μεγάλη και επικίνδυνη περιπέτεια ελπίζοντας να καταφέρει να επιστρέψει στην οικογένειά του που τον περίμενε στην Ιθάκη!
Την νοοτροπία μας αυτή την υπηρετεί και η τεχνολογία που έχει περιβληθεί το ένδυμα της ανωτάτης αυθεντίας και επαγγέλλεται την λύση όλων μας των προβλημάτων – σωματικών αλλά και ψυχικών. Πραγματικά ριζοσπαστική η άποψη αυτή! Συνιστά δηλαδή ένα σπάσιμο της ρίζας που μας συνδέει με τον ελληνικό πολιτισμό ο οποίος και σε αυτό το θέμα – ανάμεσα σε άλλα πολλά – βρίσκεται σε διαφορετική συχνότητα από αυτήν που βρισκόμαστε εμείς σήμερα.
Αρχαίοι Έλληνες και κόπος
Οι Έλληνες από πολύ παλιά είχαν διαπιστώσει άρρηκτη σχέση ανάμεσα στον κόπο και την πραγματική ευτυχία. ο κώος φιλόσοφος και κωμωδιογράφος Επίχαρμος (5ος αι. π.Χ.) σε κάποιο από τα λίγα διασωθέντα αποσπάσματα των έργων του επισημαίνει: «τῶν πόνων πωλοῦσιν ἡμῖν πάντα τ΄αγαθὰ οἱ θεοί» – δηλαδή οι θεοί μας πωλούν όλα τα αγαθά με αντίτιμο την καταβολή του αντίστοιχου κόπου από μέρους μας. Αλλά και ο πολύς Σοφοκλής στην Ηλέκτρα του αναφέρει: «πόνου χωρίς οὐδὲν εὐτυχεῖ». Ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης (436 – 338 π.Χ.) συμβουλεύει: «γύμναζε σεαυτὸν πόνοις ἑκουσίοις, ὅπως ἂν δύνῃ καὶ τοὺς ἀκουσίους ὑπομένειν» – δηλαδή να ασκείς τον εαυτό σου με εκούσιους κόπους, για να μπορείς να αντιμετωπίσεις και τους ακούσιους.
Δεν είναι τυχαίο ότι την έννοια του ευτυχώ στα Αρχαία Ελληνικά αποδίδει το ρήμα εὖ πράττω, που σημαίνει πρωταρχικά ενεργώ σωστά. Στη σωστή ενέργεια δηλαδή έβλεπαν την ευτυχία και όχι στην παθητική απόλαυση όπως σήμερα. Γι΄αυτό και η ενέργεια του Οδυσσέα να εγκαταλείψει την Καλυψώ και όσα αυτή του πρόσφερε (έρωτα, επάρκεια αγαθών, αθανασία) και να επιστρέψει στην θνητότητα με όσα δεινά αυτή συνεπάγεται είναι απολύτως κατανοητή για τους Έλληνες εκείνης της εποχής και απολύτως παράλογη για εμάς σήμερα.
Για τον Οδυσσέα το υπέροχο νησί της θεάς ήταν χειρότερο από φυλακή. Υπέφερε νοσταλγώντας την γυναίκα του την Πηνελόπη, τον μοναχογιό του τον Τηλέμαχο, τον γερο-Λαέρτη τον πατέρα του, τον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε, το νησί του, την Ιθάκη του! Δεν μπορούσε να νιώσει ευτυχισμένος μακριά από τα αγαπημένα του πρόσωπα, μακριά από την οικογένειά του.
Αυτά ισχύουν όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε εθνικό: «Ἐν γὰρ τοῖς πόνοισιν αὔξεται ἡ πατρὶς» διαπιστώνει ο Ευριπίδης (480 – 406 π.Χ) η πατρίδα δηλαδή μεγαλώνει με κόπους και αγώνες· άρα, όταν λείπουν αυτά συρρικνώνεται!
Η νέα γενιά
Η νοοτροπία αυτή της καλοπέρασης και της αποστροφής προς τον κόπο πέρασε φυσικά και στα παιδιά μας. Το κριτήριο της ευκολίας και της δυσκολίας παίζει σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις τους· και είναι – ως ένα βαθμό – φυσιολογικό με την δεδομένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Καθίσταται όμως τελικά επικίνδυνο, διότι η πραγματικότητα στην οποία θα κληθούν να ζήσουν ως ενήλικες δεν θα είναι εύκολη αλλά δύσκολη. Εάν λοιπόν δεν τα μάθουμε να μην φοβούνται τον κόπο και την ανηφόρα, θα λυγίσουν και θα σπάσουν, όταν έλθουν σε επαφή με την πραγματικότητα. Το σπάσιμο αυτό εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, γι΄αυτό και πολλές φορές δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό: μελαγχολία, ηττοπάθεια, οργή, φυγή στο παράλογο, εξαρτήσεις, αδιαφορία για το κοινωνικό γίγνεσθαι είναι μερικά μόνο από τα συμπτώματα. Και όλα αυτά, διότι ο τρόπος εισαγωγής των νέων στην κοινωνία των ενηλίκων δεν τα προετοιμάζει κατάλληλα για όσα θα αντιμετωπίσουν, αλλά μάλλον τα κοιμίζει και τα αποπροσανατολίζει. Είναι ενδεικτικό ότι οι αρχαίοι Έλληνες ως γονείς ανέθεταν την διαπαιδαγώγηση των νεαρών βλαστών τους σε παιδαγωγούς – συνήθως μορφωμένους δούλους – με την εντολή να τα σκληραγωγήσουν και να τα καταστήσουν ικανά να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής. Μήπως θα ήταν σώφρον να εγκαταλείψουμε – έστω και λίγο – τις σύγχρονες (;) θεωρίες και να αφουγκραστούμε τις παιδαγωγικές αντιλήψεις των προγόνων μας; Όχι βέβαια όσον αφορά τα εξωτερικά σχήματα και τις περιστάσεις, αλλά την ουσία της σκέψης τους. Λίγα έχουμε να χάσουμε και πολλά να κερδίσουμε!!!
