Στην προσπάθεια ή μάλλον στον αγώνα που δίνει ο δάσκαλος για να διαπλάσει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του μαθητή του ο δίκαιος έπαινος αποτελεί ένα λεπτό εργαλείο, που φέρει θαυμαστά αποτελέσματα: ο μαθητής νιώθει το ευχάριστο συναίσθημα ότι έπραξε σωστά, ότι βρίσκεται στον σωστό δρόμο, ότι ο δάσκαλός του αναγνωρίζει την προσπάθειά του και όχι μόνο αυτό· ο έπαινος δημιουργεί στην ψυχή του παιδιού την διάθεση και τον πόθο να προχωρήσει ακόμη πιο πέρα, να ανέβει άλλο ένα σκαλοπάτι και να δείξει ότι αξίζει και νέο έπαινο.

Οὐκ ἐᾷ με…

Ο δημόσιος έπαινος, τα «εύγε» του αθηναϊκού δήμου προς τον Μιλτιάδη, τον ηγέτη στρατηγό των Αθηναίων στην μάχη του Μαραθώνος (490 π. Χ.), απετέλεσε το ισχυρότερο κίνητρο δράσης για τον νεαρό Θεμιστοκλή, τον μετέπειτα ιδρυτή του ναυτικού μεγαλείου των Αθηνών.

«Οὐκ ἐᾷ με καθεύδειν τὸ τοῦ Μιλτιάδου τρόπαιον» συνήθιζε να λέει· δηλαδή: «Δεν με αφήνει να κοιμηθώ το τρόπαιο του Μιλτιάδη». Τέτοια έλξη ασκούσε στην ψυχή του η κοινωνική αναγνώριση, η αναρρίχηση στην κορυφή της εκτίμησης των συμπατριωτών του, και κατάφερε αργότερα να βιώσει αυτό το συναίσθημα, καθώς η νίκη των Ελλήνων εναντίον των Περσών στην ναυμαχία της Σαλαμίνος απετέλεσε για τον ίδιο την κορυφαία στιγμή της ζωής του, τον προσωπικό του θρίαμβο. Όταν αργότερα γεύθηκε το πικρό ποτήρι του φθόνου και της συκοφαντίας των συμπατριωτών του, κατέφυγε – δυστυχώς –  στην αυλή του Πέρση βασιλιά, για να σωθεί. Εκεί τα είχε όλα, εκτός από την εκτίμηση των Αθηναίων. Και αυτό τον έθλιβε βαθιά! Τον εσωτερικό του αυτόν καημό περιγράφει και ο Καβάφης στο ποίημά του «Σατραπεία»:

Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι᾿ άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ᾿ ανεκτίμητα Εύγε·

Η αυτοεκτίμηση

Όταν ένα παιδί μεγαλώνει μέσα σε ένα περιβάλλον αφθονίας και άνεσης, όταν δηλαδή τα έχει όλα -κατά το κοινώς λεγόμενον-  τότε και δεν εκτιμάει τίποτε, αλλά και ο εσωτερικός  -και πιο κρίσιμος-  δείκτης της αυτοεκτίμησής του βρίσκεται σε χαμηλό σημείο. Σε αυτήν την περίπτωση τα εύγε και οι έπαινοι δεν πιάνουν τόπο. Επίσης διαμορφώνει και ένα χαρακτήρα μαλθακό και ανέτοιμο για τον αγώνα της ζωής, που βρίσκεται μπροστά του. Έτσι, όταν θα φύγει το προστατευτικό κέλυφος, η πρόσκρουση με την πραγματικότητα θα είναι οδυνηρή. Το αποτέλεσμα: αδυναμία διαχείρισης των αποτυχιών, απογοήτευση, μελαγχολία, κατάθλιψη. Η διέξοδος: μέσω της βίας ή κάποιας κατάχρησης.

Αντίθετα: όταν ένα παιδί μεγαλώνει υπό την διακριτική παρακολούθηση και υποστήριξη των μεγαλυτέρων, όταν μαθαίνει να στερείται και αποδέχεται την στέρηση, όταν αγωνίζεται και αντιμετωπίζει θετικά την οδύνη της αποτυχίας και δεν απογοητεύεται από αυτήν, τότε σταδιακά διαμορφώνει ένα δυνατό χαρακτήρα και είναι έτοιμο για τις μάχες που το περιμένουν στο κατώφλι της ενήλικης ζωής. Σε αυτήν την περίπτωση τα εύγε και οι έπαινοι όχι απλώς πιάνουν τόπο, αλλά ανεβάζουν τον εσωτερικό δείκτη της αυτοεκτίμησης και αποτελούν ισχυρό κίνητρο για πιο υψηλές πτήσεις.

Ας προσέξουμε όμως

Βεβαίως, επειδή κάθε έπαινος ηχεί ευχάριστα στα αυτιά μας, οφείλουμε να προσέχουμε το ποιόν αυτού που μας επαινεί· εάν είναι πρόσωπο σοβαρό και αξιόπιστο, τότε έχει καλώς. Αν όμως είναι φαύλο, τότε προσοχή: για να μας επαινεί, δύο τινά συμβαίνουν: ή πράξαμε κάτι κακό ή μας ενθαρρύνει, για να προβούμε σε μία ανάρμοστη πράξη.

Για τον κυνικό φιλόσοφο Αντισθένη (444 π. Χ. –  365 π. Χ.) μας διασώζει η αρχαία παράδοση το ακόλουθο χαριτωμένο περιστατικό: «ἐπαινούμενός ποτε Ἀντισθένης ὑπὸ πονηρῶν ἔφη· ἀγωνιῶ μή τι κακὸν εἴργασμαι», δηλαδή: Όταν κάποτε κάποιοι κακοί άνθρωποι επαινούσαν τον Αντισθένη, αυτός είπε: «Αγωνιώ μήπως έχω διαπράξει κάτι κακό».

Επίλογος

 Οι δυσκολίες και το εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον που θα αντιμετωπίσει το σημερινό παιδί και ο αυριανός ενήλικος καθιστούν το έργο της αγωγής δύσκολο και απαιτητικό. Θέλουμε να διαμορφώσουμε ένα δυνατό χαρακτήρα και αυτό δεν γίνεται με χάδια και ανέσεις. Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι Έλληνες γονείς δεν αναλάμβαναν οι ίδιοι την αγωγή των παιδιών τους, αλλά την ανέθεταν σε ένα παιδαγωγό (δούλο συνήθως), για να μπορεί αυτός -χωρίς να λυπάται άκαιρα- να σκληραγωγήσει το παιδί και να το προετοιμάσει, για να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις δυσκολίες της ζωής.

Ο πολύ αυστηρός και πειθαρχημένος Λεωνίδας, συγγενής της Ολυμπιάδας, υπήρξε ο πρώτος παιδαγωγός του μετέπειτα βασιλέως της Μακεδονίας, Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ας εθίσουμε λοιπόν πρώτα τα παιδιά μας στο μέτρο, την εγκράτεια, την στέρηση, την πειθαρχία και ακολούθως ας επαινούμε κάθε σωστή τους ενέργεια και βήμα, για να ανάψουμε έτι περαιτέρω μέσα στην καρδιά τους τον πόθο για τα υψηλά και τα σπουδαία. Γένοιτο!